نفی فعل:
در زبان عربی برای نفی فعل اغلب از حروف ( لم ، لما ، لا ، ما ، لن ) با شرایطی استفاده می شود.
ما + فعل ماضی = ماضی منفی
ما ذهب : نرفت ، ما ذهبا : نرفتند ( دو نفر ) ، ما ذهبوا : نرفتند ، ما ذهبتَ : نرفتی ، ...
لم + فعل مضارع = ماضی منفی
لم یذهب : نرفت ، لم تذهب : نرفتی ، لم نذهب : نرفتیم ، ...
لمّا + فعل مضارع = ماضی نقلی منفی
لما یذهب : نرفته است ( هنوز نرفته است ) ، لمّا نذهب: نرفته ایم ( هنوز نرفته ایم )، ...
لا + فعل مضارع = مضارع منفی
لا یذهبُ : نمی رود ، لا نذهبُ : نمی رویم ، لا تذهبُ: نمی روی ، لا یذهبون : نمی روند ، ...
لن + فعل مضارع = مستقبل منفی
لن یذهبَ : هرگز نخواهد رفت ، لن یذهبا : هرگز نخواهند رفت ( دو نفر ) ، لن یذهبوا : هرگز نخواهند رفت ، ...
نکته: « لم » و « لمّا » فعل مضارع را مجزوم می کنند و « لن » فعل مضارع را منصوب می کند و « ما » و « لا » نفی، غیر عامل هستند یعنی اعراب و بناء فعل بعد از آنها تغییری نمی کند.
افعال کمکی یا ربطی:
در زبان های فارسی و انگلیسی و دیگر زبان ها، جمله ای بدون فعل ساخته نمی شود یعنی اگر جمله دارای یک فعل اصلی نباشد، از افعالی استفاده می شود که در فارسی آنها را « فعل ربطی » ( است ، بود ، شد ، گشتو در انگلیسی آنها را فعل کمکی ( did , do / das , was / were , am / is / are )می نامند، ولی در زبان عربی:
اگر جمله حاکی از زمان حال باشد و دارای هیچگونه فعل اصلی نباشد، فقط از دو اسم تشکیل می شود.
مثال: زیدٌ حاضرٌ . زید حاضر است.
و اگر جمله حاکی از زمان گذشته یا آینده باشد، باید از فعل ماضی « کان » یا مضارع آن « یکونُ » استفاده شود.
مثال: کان زیدٌ حاضرا . زید حاضر بود.
سَیَکونُ زیدٌ حاضراً . زید حاضر خواهد بود.
برای فعل، بجز تقسیم فعل به ماضی و مضارع و امر، می توان هفت زمان دیگر بیان کرد که عبارتند از:
الف - ماضی بعید: کان + اسم کان + قد + فعل ماضی ساده )
کان الطالبُ قد ذهب إلی بیته. / الطالب کان قد ذهب الی بیته. ( دانش آموز به خانه اش رفته بود.
کان الطالبان قد ذهبا إلی بیتیهما. / الطالبان کانا قد ذهبا الی بیتیهما.
ب - ماضی استمراری:کان + اسم کان + فعل مضارع
کان الرجل یُسافر. / الرجل کان یسافر. ( مرد مسافرت می کرد
کان الرجلان یسافران. / الرجلان کانا یسافران.
نکته: تقدیم و تأخیر بین کان و اسم کان در هر حال جایز است.
ج -ماضی نقلی: قد + فعل ماضی
قد سافر زیدٌ. ( زید مسافرت کرده است.
نکته: فعلی با نام ماضی نقلی در زبان عربی وجود ندارد ولی حرف « قد » بر سر فعل ماضی به آن تحقّق می بخشد و وقوع آن را تأکید می کند. در حالیکه این حرف همراه فعل مضارع، شک و احتمال وقوع فعل را می رساند که در این صورت معنای این حرف در فارسی « شاید » است.
د - ماضی ساده:
سافر زیدٌ. زید مسافرت کرد.
ه - حال محض:لام حالیه + فعل مضارع
لَیَکتبُ زیدٌ. هم اکنون زید می نویسد
و - مضارع:
یکتب زید. زید می نویسد
ز - آینده:س/ سوف + فعل مضارع
سَیُسافرُ زیدٌ. / سوف یُسافرُ زیدٌ. ( زید مسافرت خواهد کرد